წვნიანი საკვები წყლის დიდ რაოდენობას (50-98%) შეცავს, საიდანაც მათი სახელწოდებაც იქნა წარმოშობილი. წვნიან საკვებს იძლევიან ის სამეურნეო კულტურები, რომელთაც აქვთ წყლის დიდი რაოდენობით შემცველი ორგანოები და ნაყოფები (ძირსვენები, ტუბერები, ბაღჩეული) ისინი წარმატებით გამოიყენებიან მეცხოველეობაში, როგორც საკვები პროდუქტებში. განსხვავებით ჩვეულებრივი წყლისაგან წვნიანი საკვები შეიცავს ბიოლოგიურად აქტიურ წყალს და ნივთიერებებს, რომლებიც აქტიურად მონაწილეობენ ორგანიზმში მიმდინარე ფიზიოლოგიურ პროცესებში. ითვლებიან დიეტურ და მადის მომგვრელ საკვებად, აჩქარებენ ორგანიზმის ზრდა-განვითარებას.მაღალხარისხოვანი წვნიანი საკვები გამოირჩევა მშრალი ნივთიერებებისა და ვიტამინების მაღალი შემცველობით, ამასთან ერთად იგი უნდა ხასიათდებოდეს კარგი საგემოვნო თვისებებით გამოყენების მთელ მანძილზე.სხვადასხვა წვნიანი საკვები პროდუქტები ყველა ცხოველის მიერ არ გამოიყენება. მაგალითად – ყვითელი და წითელი ჯიშია სტაფილო კაროტინით არის მდიდარი და ისინი შეუცვლელი საკვებია მოზარდი (გოჭი, ხბო, ბატკანი, ფრინველი) ცხოველებისათვის.ტურნეფსი, თალგამი, კომბოსტო დადებითად მოქმედებს სხვა საკვების მონელებაზე. აღნიშნული ჯგუფის საკვების ხანდაზმული ცხოელთა კვებისას რძისა და ხორცის პროდუქტები არასასიამოვნო (მდოგვის) სუნს იძენენ. ამ მოვლენის აცილების მიზნით საჭიროა მათი ნორმირებული და სხვა საკვებთან გეგმაზომიური შენაცვლებითი გამოყენება.ქვემოთ მოგვყავს წვნიანი საკვებების ზოგიერთი კვებითი მაჩვენებლები, რასაც დიდი მნიშვნელობა ეძლევა მათი საკვებად გამოყენებისას (ცხრილი 1).წვნიანი საკვბი პროდუქტების საკვები ღირებულებაცხრილი 1100 კგ საკვები შეიცავსსაკვების დასახელება საკვები ერთეული ე კგ მშრალი ნივთიერბანი მონელებადი პროტეინი 1 კგ მშრალ ნივთიერბაში1 2 2კარტოფილის ტუბერი 30.7 1.4Kავლი 12.2 1.6შაქრის ჭარხალი – ძირი 24.3 1.3ფოჩი 15.8 1.9სტაფილო ძირი 15.0 0.7ფოჩი 17.2 2.1თალგამი ღერო 13.0 0.9ფოჩი 12.5 2.0ტურნეფსი ღერო 9.5 0.9ფოჩი 11.5 1.8შაკვები გოგრა 10.2 0.4საზამთრო 9.3 0.2ყაბაყი 7.2 0.8წვნიან საკვებთა შორის კაროტინის შემცველობით ყველაზე საუკეთესოა (1 კგ-ში 40-25 გრ) სტაფილო, განსაკუთრბით მისი ყვითელი და წითელი ჯიშები. სტაფილო ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კულტურაა ძირხვენთა შორის, რომელიც განსაკუთრებით ძვირფას საკვებს წარმოადგენს მოზარდი ფრინველებისა და ცხოველებისათვის.
საკვებში ჭარხალი და თალგამი ღირებულების მიხედვით ერთგვაროვანნი არიან. ყველაზე მცირე მშრალ ნივთიერებას ტურნეფსი შეიცავს. მშრალი ნივთიერება პროდუქტში რაც მეტია, მით უფრო ინახება, ამიტომ ტურნეფსი წვნიან პროდუქტთა შორის პირველ რიგშივე ინდა იქნეს გამოყენებული, რომ არ გაფუჭდეს. მიუხედავად ჭარხლის კარგი კვებითი თვისებებისა, არასწორად გამოყენების შემთხვევაში ადგილი აქვს ცხოველთა მოწამვლებს, როგორც ძირხვნით, ასევე ფოჩით კვების დროს.
ხშირია მოხარშული ჭარხლით ღორების მოწამვლა, ძირითად მიზეზად ძირხვენაში კალიუმის გვარჯილის შემცველობას ასახელებენ, სადაც ნორმალურ სითბოს პირობებში სპეციალური ბაქტერიების განვითარების საფუძველზე, ხდება ნიტრიტების დაგროვება, ძირხვებში ნიტრიტების რაოდენობა სწრაფად იცვლება.
ჭარხალში ნიტრიტების რაოდენობა 1.32-3.13% აღწევს. მოხარშული ან ჩათუთქული ჭარხალი დროულად გამოყენებული მოწამვლას არ იწვევს, ხოლო 4-5 საათის შემდეგ შხამიანია, შხამიანობის მაქსიმუმი დამზადებიდან 12 საათზე აღინიშნება.
ნიტრიტების ტოქსიური მოქმედება, სიხლის ჟანგვა-აღდგენითი პროცესების მოშლაში გამოიხატება, რის გამოც სისხლი კარგავს თავის ფუნქციას – ქსოვილის ერთი უჯრედიდან მეორეში ჟანგბადის გადატანის უნარს, რასაც თან სდევს ქსოვილის ჟანგბადით შიმშილი; რის კვალობაზედ ორგანიზმი ჟანგბადის უკმარისობის ნიადაგზე იღუპება.
პრაქტიკაში ფართოდ არის გავრცელებული ჭარხლის ფოჩით მოწამვლა, განსაკუთრებით მსხვილფეხა რქოსანი საქონლის, მეჭარხლეობის რაიონებში, სადაც ადგილი აქვს ფოჩის დიდი რაოდენობით დაგროვებას. მოწამვლის მიზეზი ფოჩში კალიუმის, გვარჯილის დიდი რაოდენობით შემცველობაა, რომელსაც მცენარე ნიადაგიდან ან აზოტოვანი სასუქების შეტანის შემდგომ იღებს. მჟაუნმჟავის მარილებს სისხლში არსებული კალიუმი გადაჰყავთ უხსნად მდგომარეობაში, რაც იწვევს ცხოელის სიკვდილს. ამ მოვლენის აცილებისათვის საჭიროა ფოჩის გამოყენების წინ ცხოველების ცარცით გამოკვება. ამასთანავე ულუფაში აუცილებელია შეტანილ იქნეს უხეში საკვები.
საკვები ჭარხალი
საკვები ჭარხალი საუკეთესო საკვებია ყველა სახის სასოფლო-სამეურნეო ცხოველისათვის.
საკვები ჭარხლის ძირი შეიცავს 12%-მდე მშრალ ნივთიერებას, რომელიც ძირითადად შაქრებისაგან შედგება, მასში ძალიან ცოტაა უჯრედანა (ნედლი ჭარხლის მასის 1%-ი). აქედან გამომდინარე ის ღორებისათვის საუკეთესო საკვებია. საკვები ჭარხლის 1კგ-ში 0.12 საკვები ერთეულის, 9 გრ მონელებადი პროტეინი, 0.33 გრ კალციუმი, ამდენივე ფოსფორი და 40 გრ შაქარი.
ძროხას, ცხვარს, ღორს ჭარხალი ეძლევა ნედლი სახით, დაჭრილი ან მთელი.
საკვები ჭარხალი ფურს შეიძლება დღიურად მიეცეს არა უმეტეს 35 კგ მასისა. დღიურად 40 კგ –ზე მეტი რაოდენობის გამოყენებისას რძეში იწვევს ცხიმიანობის შემცირებას და არასასიამოვნო გემოს.
ჩაორთქლილი ან მოხარშული ჭარხლის დიდხანს შენახვა იწვევს მასში ნიტრირების წარმოქმნას.
შაქრის ჭარხალი
შაქრის ჭარხალი მეტად საყურადღებო საკვებია. ის მოსავლიანობითაღემატება ყველა ძირხვენასა და საკვებ კულტურას. ერთ ჰექტარზე 300ც მოსავლიანობისას მიიღება 100 ცენტნერზე მეტი საკვები ერთეული. ე.ი. ჭარხალს შეუძლია მოგვცეს 3-ჯერ მეტი საკვები ერთეული, ვიდრე 3 ჰა ხორბლის მაღალმოსავლიან ფართობს.
შაქრის ჭარხალში 2.5%-ზე მეტი მშრალი ნივთიერებაა. 1 კგ შაქრის ჭარხლის ძირში 0.24 საკვები ერთეულია, 7 გრ მონილებითი პროტეინი, 0.5 გრ კალციუმი და 0.5 გრ ფოსფორი.
შაქრის ჭარხალი ყინვას უძლებს (-8-10 ჩ0 ყინვა) და კარგად ინახება.
თუ ძროხას დღიურად ეძლევა 20 კგ-ზე მეტი შაქრის წარხალი და ის ცუდად არის გარეცხილი, შეიძლება გამოიწვიოს კუჭ-ნაწლავის დაავადება. აქედან გამომდინარე ის ცხოველს უნდა მივცეთ 5-8 კგ-ის რაოდენობით და თანაბრად გავანაწილოთ კვების ყველა ჯერზე.
სტაფილო
სტაფილო დიეტური საკვებია, ის დიდი რაოდენობით შეიცავს კაროტინებს (A- ვიტამინს). სტაფილოში 12-14% მშრალი ნივთიერებაა, რომლის ნახევარი შაქრებზე მოდის. კაროტინის რაოდენობა 1 კგ სტაფილოში ჯიშის მიხედვით მერყეობს. ყვითელ სტაფილოში კაროტინები 40 მგ-ია. წითელში კი 250 გმ.
სტაფილოში 0.14 საკვები ერთეულია, 8 გრ მონელებადი პროტეინი, 0.9 გრ. კალციუმი, 0.6 გრ ფოსფორი და 35 გრ. შაქარი. იმ ძროხის რძეში, რომელიც სტაფილოთი იკვებებოდა, დიდი რაოდენობით შეიცავს კაროტინს და A-ვიტამინს, ასეთი რძიდან მიღებული კარაქი ყვითელი ფერისაა და სასიამოვნო გემო აქვს.
სტაფილო მალე ფუჭდება, ამიტომ მისი გახარჯვა მანამდე უნდა მოხერხდეს.
სტაფილო ცხოველს ეძლევა სუფთა სახით, გარეცხილი, მასზე არ უნდა იყოს მიწის ნაწილაკები.
სტაფილო ძროხებს არ უნდა მივცეთ უზმოზე, ის ეძლევა უხეშ საკვბთან ერთად.
ტურნეფსი
ტურნეფსი ერთ-ერთი საუკეთესო საკვებია ცხოველებისათვის. ამ კულტურის მოყვანა საქართველოში შეიძლება მაღალმთიან რაიონებში, იქ სადაც სხვა კულტურები არ მოყავთ. ტურნეფსი ზღვის დონიდან 1800-2000 მეტრის სიმაღლეზეც იძლევა მაღალ მოსავალს.
ტურნეფსი წყალს დიდი რაოდენობით შეიცავს, მასში 9% მშრალი ნივთიერებებია.
ტურნეფსში 0.1 საკვები ერთეულია, 6 გრ მონელებადი პროტეინი, 0.5 გრ კალიუმი და 0.4 გრ ფოსფორია.
ტურნეფს ოდნავ სპეციფიკური სუნი და მომწარო გამო აქვს. აქედან გამომდინარე მეწველ საქონელს ის ზომიერად უნდა მივცეთ, რომ არ შეიცვალოს რძის გემო და სუნი.
ძროხას ტურნეფსი უნდა მივცეთ წველის შემდეგ არა უმეტეს 20-25 კგ-ისა.
საკვები თალგამურა
სამხრეთ საქართველოს უმეტეს სოფლებში თალგამურას თესავენ და მათი გარკვეული რაოდენობა ცხოველეიბის საკვებადაც გამოიყენება.
ერთი კგ თალგამურა შეიცავს 0.13 საკვებ ერთეულს, 9 გრ მონელებად პროტეინს, 50 გრ შაქარს. თალგამურაში (განსაკუთრებით ყვითელში) დიდი რაოდენობითაა კაროტინი.
ცხოველს თალგამურა ეძლევა მოწველის შემდეგ. დაჭრილი 30 კგ-მდე. თალგამურად დიდი რაოდენობით მიცემამ შეიძლება რძეს მისცეს მომწარო სუნი და გემო.
თალგამურას მოყვანა საქართველოში თითქმის ყველგან შეიძლება.
თალგამურა შეიძლება გამოყენებული იქნეს კომბინირებული სილოსის დასამზადებლად.
ასეთი სახის სილოსის გამოყენება ზრდის რძის რაოდენობას და ხარისხს.
მიწავაშლა
მიწავაშლა ყუათიანობით უტოლდება კარტოფილს. ის კარგი საკვებია ღორებისათვის. ერთხელ დათესილი ის 10-15 წლის მანძილზე გამოიყენება საკვებად. მიწავაშლა ითესება ისეთ ნიადაგზე, რომელიც სხვა კულტურებისათვის არ გამოდგება.
მიწავაშლას ღერო და ფოთლებიც გამოიყენება. ის ამოღების წინ გათიბული კარგი სასილოსე ნედლეულია.
კარტოფილი
საკვებად იყენებენ იმ რაიონებში, სადაც სხვა წვნიანი საკვები კულტურები ნაკლებად გვარობენ. ძროხისა და ღორის მიერ კარტოფილი კარგად გამოიყენება ნედლეულის სახით. მისი ცილა მაღალი ბიოლოგიური შედგენილობისაა და შეიცავს შეუცვლელ ამინომჟავებს. კარტოფილი ჩათუთქული ან დასილოსებული საუკეთესო საკვებია ყველა ცოველისათვის და მათ შორის ფრინველებისათვის.
იქ, სადაც კარტოფილი ცოველების საკვებადაა გამოყენებული, ამოღებისთანავე ახარისხებენ. შესანახად მხოლოდ დაუზიანებელ ტუბერებს გამოყოფენ და ინახავენ სპეციალურ სანახებში, სადაც შენახვის ტენპერატურა 2ჩ0 არ უნდა აღემატებოდეს, წინააღმეგ შემთხვევაში ადგილი აქვს დიდი რაოდენობით ნიტრატების წარმოქმნას; ასეთი კარტოფილის საკვებად გამოყენებისას ცხოველები იწამლებიან და ხშირად კვდებიან.
კარტოფილით ცხოველების მოწამვლა მასში არსებული შხამიანი ნივთიერების სოლანინით არის გამოწვეული. ყველაზე მეტი ალკალოიდი კარტოფილის ნაყოფსა და კავლსშია. მომწიფებული კარტოფილი მცირე რაოდენობით (0.01%) შეიცავს სოლანინს. სოლანინის რაოდენობა მკვეთრად იცვლება გაღივებისა და აღმოცენების პროცესში მყოფ ტუბერებში, სადაც იგი 0.5-1%-მდე აღწევს. განსაკუთრბით ბევრია აღმონაცენში. მოწამვლის აცილების მიზნით ასეთი კარტოფილი მოხარშვის გამოყენებული არ უნდა იქნეს, ნახარში უნდა გადაიღვაროს.
ბაღჩეული კულტურები (გოგრა, ყაბაყი)
ბაღჩეული კულტურების ქიმიური შედგენილობით კვებითი ღირებულებით და დიეტური თვისებებით მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ცხოველთა კვებაში, ხოლო ბიოლოგიური საზრდობით (ვიტამინების შემცველობით) ჭარბობს კიდევაც ძირხვენებს.
ზოგიერთი ჯიშის გოგრაში დიდი რაოდენობითაა კაროტინები.
ბაღჩეული კულტურები ასევე მდიდარია, ადვილად მოსანელებელი ნახშირწყლებით – შაქრებით.
კარგი გემოვნების გამო ცხოველები ბაღჩეულ კულტურებს დიდი რაოდნობით ჭამენ, რაც მნიშვნელოვნად ზრდის ცხოველის პროდუქტიულობასა და წონამატს.
ბაღჩეული კულტურები ძირხვენებთან შედარებით მეტ მოსავალს იძლევიან და ამასთანავე ნიადაგის მიმართ ნაკლებ მომთხოვნი არიან. კარგ მოსავალს იძლევა გოგრის სიმინდთან შეთესვა. 1 ჰექტარზე შეიძლება მივიღოთ 30-40 ტონა გოგრა, სიმინდის მარცვლის და ჩალის გარკვეული მოსავალი.
საკვები გოგრა – კარგი წვნიანი საკვებია ცხოველებისათვის. 1 კგ გოგრა შეიცავს 0.1 საკვებ ერთეულს, 9 გრ მონელებად პროტეინს. გოგრის ყვითელი ჯიშები შეიცავს 30-80 მგ კაროტინს.
გოგრით კვება ამაღლებს ცხოველის პროდუქტიულობასა და ორგანიზმის რეზისტენტობას.
გოგრა მეწველ ფურს ეძლევა მსხვილად დაჭრილი 8-10 კგ ოდენობიოთ. დიდი რაოდენობით (12-15 კგ) უზმოზე მისი მიცემა რაც აძლევს მწკლარტე გემოს.
გოგრა კარგად სილოსდება. მათ იყენებენ კომბინირებული სილოსის დასამზადებლად.
საკვები ყაბაყი – კარგი წვნიანი საკვებია. 1 კგ შეიცავს 0.07 საკვებ ერთეულს და 6 გრ მონელებად პროტეინს. ყაბაყი მალე მწიფდება და მისი გამოყენება შედარებით ადრე იწყება ვიდრე სხვა ბაღჩეული კულტურებისა.
სილოსი და მისი დამზადება
საკვების შენახვის წესთა შორის ფართოდაა გავრცელებული დასილოსება, რაც საშუალებას იძლევა შედარებით სრულად იქნას გამოყენებული მწვანე მასის მოსავალი. საკვები ინახება რძემჟავას წარმოქმნის შედეგად, რომელსაც აქვს დამაკონსერვებელი თვისებები. იგი იქმნება რძემჟავა ბაქტერიების მიერ მცენარეული უჯრედის წვენის შაქრების დუღილის შედეგად. ამიტომაც ხარისხიანი სილოსის დასმზადებლად სასილოსე ნედლეული უნდა შეიცავდეს საკმაო რაოდენობის შაქრებს.
განვითარებული მეცხოველეობის ქვეყნებში პირუტყვის სილოსით კვება დასაშვებია წელიწადის ყველა პერიოდისათვის, ამით სრულყოფილად შეინარჩუნება პირუტყვის წველადობა და ცოცხალი მასის მატებაც.
საქართველოს ყოფილ კოლმეურნეობებსა და საბჭოთა მეურნეობებში სილოსის წარმოება მიმდინარობდა დიდ მოცულობიან სასილოსე ნაგებობებში და დამზადლი სილოსი წარმატებით გამოიყენებოდა ზამთრის პერიოდში, ზოგჯერ კი ზაფხულშიც.
ამჟამად, საოჯახო მეცხოველეობის ფერმების და ახალფეხადგმული ფერმერული მეურნეობებისათვის სილოსის დიდი რაოდენობით წარმოება რთული და ძნელად მისაღწევის, სასილოსე მწვანე მედლეულის წარმოების მნიშვნელოვანი შემცირების გამო/
მცოხნავი პირუტყის სილოსის აუცილებლობიდან გამომდინარე, გლეხური და ფერმერული მეურნეობებისათვის შემოთავაზებულია მცირე მასშტაბიანი სილოსის წარმოება პოლიეთილების სხვადასხვა ტომრებში; ასეთი ტექნოლოგიით მწვანე მასიდან მიიღება მაღალხარისხოვანი სილოსი, მინიმალური დანაკარგებით.
სასილოსე ნედლეულად გამოდგება შაქრის მინიმუმის მქონე, 60-85% ტენიანობის მქონე ყველა სახის დაქუცმაცებული მწვანე ბალახეული, რომელთა შორის ტრადიციულად სიმინდის მწვანე მასას ვანიჭებთ უპირატესობას მარცვლის რძისებრ-ცვილისებრ სიმწიფის ფაზაში.
გლეხურ და ფერმერულ მეურნეობებძი სილოსის ნაკლებობამ გამოიწვია ფერმერული პირუტყვის წველადობის მნიშვნელოვნად დაქვეითება და გარკვეულ წილად მომნელებელი სისტემის ფუნქციური გადაგვარება, სამომავლოდ სილოსის გარეშე ფერმერული ფურების კვებამ შეიძLება გამოიწვიოს გენეტიკური გადაგვარებაც. ამდენად სილოსის წსრმოება ზამთრის პერიოდისათვის და თუნდა მცირე ულუფებით პირუტყვის კვება აუცილებლობას წარმოადგენს.
პოლიეთილენის სასილოსე ტომრებში მწვანე მასის დასილოსება ხდება შემდეგი ტექნოლოგიით: სასილოსე ნედლეული მარცვლოვანთა, მარცვლოვან-პარკოსანთა ნარევი ბალახები, სიმინდი, მზესუმზირა, ბაღჩეული და სხვა. დაქუცმაცება უკეთესია წარიმართოს 1-5 სმ სიგრძეზე, რომელიც დაუყოვნებლივ უნდა ჩაიტკეპნოს პოლიეთილების ტომრებში, რომლთა შერჩევა უნდა მოხდეს მეურნეობის სიდიდის და სასილოსე მწვანე მასის რაოდენობის მიხედვით.
სასილოსე მასის ტომრებში ჩატკეპვნა უნდა განხორციელდეს ჰაერის მაქსიმალურ გამოდევნამდე. დაწნეხა მცირე მასშტაბით, პრიმიტიულად შესაძლოა განხორციელდეს ხელით, ფიზიკური ძალის გამოყენებით, აგრეთვე ნებისმიერი კონსპრუქცული წნეხის გამოყენებით.
ხელის და ელექტროწნეხი სრულყოფილად უზრუნველყოფს მწვანე მასის მრგვალი კონუსური ფორმით 30 კგ და მეტი წონის მასის დაწნეხვას.
მითითებული ბალახი ჩადების დროს იოლად დაიტკეპნება თუკი:
• ნედლეულის ტნიანობა 75%-ს აღწევს;
• მცენარეული მასა კარგადაა დაკუჭწული*
• მცენარე დრულადაა გათიბული, ღეროები გაუხეშებული არაა.
მიღებული მწვანე მასის პოკიეთილენის ტომრები თავსდება საცავში მჭიდრო ჰორიზონტალურად დალაგებით დასილოსების დამთავრებამდე. ასეთი მეთოდით სილოსის დამზადებას აქვს მარავალი უპირატესობა. მ.შ. ადვილდება კომბინირებული სილოსის წარმოება სხვადასხვა კულტურების გამოყენებით.
შესაძლოა სხვადასხვა დანამატების, მიკროელემებტების და სხვა საჭირო ნივთიერებების მ.შ. იოდიზირებული ქატოს მიმატება დასილოსების მომენტში. სილოსი ინახება უდანაკარგოდ, აქვს მაღალი ხარისხი, გამოყენებისას არ საჭიროებს სპეციალური ტექნიკას და ა.შ.
არასილოსებადი მწვანე ნედლეულის არსებობის შემთხვევაში ასეთივე ტექნოლოგიით შეიძLება განხორციელდეს მწვანე მასის ქიმიურად დაკონსერვება ქიმიური კონსერვანტების გამოყენებით. პოლიეთIლების სათვსოებში მოთავსებული მწვანე მასა 30 დღის განმავლობაში განიცდის სრულფასოვან დაწნილებას, რომელიც შემდეგ გამოიყენება პირუტყვის კვებაში. ტომრების დაცლის შემდეგ შესაძლოა მეორეჯერ მათი გამოყენება დასასილოსებლად.
მსხვილი მეურნეობისათვის და დიდი რაოდენობით სასილოსე მწვანე მასის არსებობის შემთხვევაში შესაძლოა დასილოსება მოხდეს მობილური საწნეხი დანადგარის გამოყენებით.
აღნიშნული ტექნოლოგიის უპირატესობა იმაშიც გამოიხატება, სხვა პერიოდში არსებული სასილოსე და ბაღჩეული კულტურების მწვანე მასა მცირე მასშტაბითაც არის შესაძლებელი გამოყენებული იქნეს სილოსის წარმოებისათვის.
არსებული სილოსის კვებითი ღირებულება (ყუათიანობა) გარკვეულად აღემატება სასილოსე ორმოებს, ტრანშეებსა და კოშკებში დამზადებული სილოსის კვებით ღირებულებას. ასევე მთლიანად გამორიცხავს მწვანე მასის სხვა სათავსოებში დასილოსებისას არსებულ 10-20% დანაკარგებს და ა. შ.
ცხრილი 2
კომბინირებულ სილოსის რეცეპტები
მსხვილი რქოსანი პირუტყვისათვის
# სილოსი კომპონენტის დასახელება კომპონენტის %-ული რაოდენობა 1 კგ საკვები შეიცავს
საკვები ერთეული მონელებადი პროტეინი (გ) კაროტინი (მგ) უჯრედანა (გ)
1 2 3 4 5 6 7
ღორისათვის
1. შაქრის ჭარხალი (ფოჩით) 60
2. პარკოსან კულტურათა მწვანე მასა (სამყურას აქვითი)
ბალახის ფქვილი 30
10 0.25 27 20 16
3. შაქრის ჭარხალი ფოჩით,
კარტოფილი უმი ან მოხარშული 40
30
4. პარკოსან კულტურათა მწვანე მასა (სამყურას აქვითი)
ბალახის ფქვილი 25
5 0.26 23 10 36
5. სტაფილო ფოჩით,
შაქრის ჭარხალი (ძირები)
სამყურის აქვითი,
ბალახის ფქვილი 20
50
20
10 0.25 21 26 46
6. შაქრის ჭარხალი ფოჩით,
სტაფილო წითელი ფოჩით, მარცვლოვან პარკოსნების (ბარდა, ფიგი) მწვანე მასა,
ბალახის ფქვილი 40
20
35
5 0.22 25 34 44
7. შაქრის ჭარხალი ფოჩით, მარცვლოვან პარკოსნების (ბარდა, ფიგი)
მწვანე მასა, ბალახის ფქვილი 25
5 0.26 23 14 37
8. შაქრის ჭარხალი ფოჩით,
კარტოფილი უმი ან მოხარშული, სიმინდის მწვანე მასა რძისებრ-ცვლილსებრ სიმწიფეში
მარცვლოვანთა და პარკოსანთა მარცვლეულის ანარჩენები 30
20
30
20 0.35 28 10 43
9. შაქრის ჭარხალი (ძირები),
გოგრა,
ბალახის ფქვილი 60
25
15 0.26 24 20 49
10. სიმინდის ტაროები რძისებრ-ცვლილსებრ სიმწიფეში,
გოგრა
პარკოსანა მწვანე მასა (სამყურა, იონჯა) 60
30
10
0.31 21 23 43
ფრინველისათვის
1. შიმინდის ტაროები რძისებრ-ცვლილსებრ სიმწიფეში
წითელი სტაფილო ფოჩით 70
30 0.35 22 25 37
2. შაქრის ჭარხალი ფოჩით
წითელი სტაფილო ფოჩით
ბალახის ფქვილი (სამყურის ან იონჯის) 60
30
10 0.25 22 33 41
3. წითელი სტაფილო (ძირები)
სამყურა აქვითი 20
20 0.19 30 50 60
4. Gოგრა
შამყურას ან იონჯის აქვითი 30
70 0.17 27 67 32
5 კარტოფილი მოხარშული
შამყურის აქვითი 60
40 0.26 21 28 20
6. შაქრის ჭარხალი ფოჩით
სიმინდის ტაროები რძისებრ-ცვლილსებრ სიმწიფეში,
პარკოსანი ბალახების ფქვილი 45
50
5 0.35 25 13 40
კომბინირებული სილოსის რეცეპტები ღორებისათვის
1 შიმინდის ტაროები ცვილისებრ სიმწიფეში აღებული 50%
2 შაქრის ჭარხალი 25%
3 Iონჯის ნორჩი ბალახი 25%
1 შაკვები გოგრა 60%
2 შაკვები ჭარხალი 15%
3 Iონჯის ბალახი 20%
4 Qერის ღერღილი 5%
1 შიმინდის ტაროები ცვილისებრ სიმწიფეში 50%
2 შაქრის ჭარხალი ფოჩით 40%
3 Iონჯის ბალახის ფქვილი 10%
1 Bარდის ღერღილი 18%
2 შიმინდის ღერღილი 23%
3 შაქრის ჭარხალი ფოჩით 30%
4 Iონჯის ბალახის ფქვილი 5%
5 შტაფილო 19%
ფრინველისათვის
1 შტაფილო ფოჩით 90%
2 Pარკოსანი ბალახის ფქვილი 10%
1 Pარკოსანი ბალახების მწვანე მასა 70%
2 შაკვები გოგრა 30%
1 Pარკოსანი ბალახების მწვანე მასა 80%
2 შტაფილო ფოჩით 20%
1 შიმინდის ტაროები ცვილისებრ სიმწიფეში 50%
2 შტაფილო ფოჩის გარეშე 30%
3 Iონჯის ბალახსი ფქვილი 20%
1 Pარკოსანი ბალახების მწვანე მასა 70%
2 Xილის გადამუშავების ნარჩენები 30%
ხარისხიანი რძე და კარგი წველა უშუალოდ უკავშირდება სილოსის ხარისხს
იმ სილოსის გამოყენება, რომელიც ტექნოლოგიის ყველა წესის დაცვით არ დაუმზადებით, ძალზე ურთულებს საქმეს რძის მწარმოებლებს.
ასეთ სილოსში ცხომოვან მჟავას ბაქტერიების არსებობა ფრიად საზიანოა მეყველეებისათვი. ეს ბაქტერიები უვნებლად გაივლია ძროხის საკვებ მომნელებელ ტრაქტში. შემდეგ ისისნ ნაკელში გროვდებიოან და ნაკელის ნამცეცებით კი ძროხის ცური შეიძლება დაისვაროს; ხოლო წველის დროს ეს მიკროორგანიზმები რძეშიც აღმოჩნდებიან. რძის ბევრი ქარხანა შესასყიდ ფასს ულებს იმ რძეს, რომელშიც ეს ბაქტერიებია აღმოჩენილი.
• უხარისხო სილოსის გამო შეიძLება რძეს უსიამოვნო გემო დაჰყვეს;
• ცუდად დამზადებული სილოსი უგემურიცაა. მას პირუტყვი უხალისოდ ჭამს და სილოსის დამზადებაზე დახარჯული სახსრები წარმოებისათვის სახარალოა;
• უხარისხო სილოსმა შეიძLება კუჭ-ნაწლავის დაავადებები გამოიწვიოს; ამით კი უარესდება პირუტყვის ჯანმრთელობა. ამ დროს ძროხები უფრო ადვილად განიცდიან სხვა ბაქტერიების ზემოქმედებას და ამიტომაც იზრდება ინფექციის გაჩენის საფრთხე.
შეცდომები, რომელთა გამო სილოსის მასა უხარისხო გამოდის.
1. ბალახი გვიან გათიბეს – დასილოსება გაძნელებულია იმის გამო, რომ მცენარის ღეროები გაუხეშებულია და მათში შაქრის შემცველობა შემცირებულია.
2. ბალახი დაბალზეა გათიბული – გაზრდილია მიწისა და ნაკელის შერევის საფრთხე. ამ დროს კი ცხიმოვანი მჟავას ბაქტერიები ვითარდება.
3. ნაკუწები დიდი ზომისაა – სიძნელეები შეიქმნება ჩადება-დაზეპვის დროს. რეკომენდებულია, რომ ნაკუწის სიგრძე 2 სმ იყოს.
4. ნედლეული მეტად გამომშრალია – ამიტომაც ძნელად ჩასაზეპია. ტრანშეაში დასილოსების დროს ოპტიმალური ტენიანობა დაახლოებით 60%–ა.
5. დასილოსებისას კონსერვანტების ნაკლებობა (ჭიანჭველის მჟავა, ძმრის მჟავა, პროპიონის მჟავა).
6. სილოსი ვცუდადაა დაზეპილი. მწვანე მასაში ბევრია ჰაერი ჩარჩენილი, ამიტომაც ალაგ-ალაგ ჩახურებულია და ობიც მოჰკიდებია.
7. სილოსს ცუდად დააფარეს – მასაში ჰაერის შეჭრილი და ამის გამო სილოსის ზედა ფენა გაფუჭებული, უვარგისია.
8. სილოსის საცავი არაჰერმეტულია – შეიძლება მასას ობი მოედოს.
9. სილოსის საცავი ადრე გააღეს – სასილოსე მასა ხურს. დასილოსების პროცესი ჯერ არ დამთავრებულა.
10. სილოსის ამოღების დროს საფარი დიდ ზედაპირს მოაცილეს – სილოსი ჰაერის დიდი რაოდენობით შემოსვლის გამო ხურდება.
11. სათობს ბევრი სარეველა მორევია – მასის სასილოსედ ჩადება გაძნელებულია.
12. სასილოსე მასის დამზადებისას მოთიბულმა მასამ ბევრი სითბო შტანთქა და შაქრის რაოდენობამ დაიკლო.
13. მცენარეული მასა ნოტიოა, ნედლდული ავდარში დამზადდა, ამის გამო იგი ხედმეტად ტენიანია.
სენსჟ-კონცენტრატის დამზადება
ჩვეულებრივ – შვრიას, ქერს და მის ნარევებს ადრეულად დათავთავების ფაზაში იღებენ და სასენაჟედ იყენებენ. ამ დროს საყუათო ნუვთუერევათა 20-30% იკარგება.
ი.ბოიარსკის მეთოდით იგივე ნათესები აიღება მარცვლის სანთლისებრ სიმწიფის ფაზაში, როცა მარცვლის ტენიანობა 40-50%-ს არ აღემატება. მასას იღებენ კომბაინების, სილოსის ასაღები მანქანებით, რომლებიც აღჭურვილი არიან საჭრელ კამერებში დანების სრული კომპლექტით. ჭრის სიგრძე 2-3 სმ-ია. დაჭრილი მასა იყრება მოპირკეთებულ თხრილები და იტკეპნება მძიმე წონის ტრაქტორებით. მთელი დღე-ღამის განმავლობაში საკვები გამკვრივებული ფენა დაახლოებით 1 მეტრამდე იზრდება იმ ანგარიშით, ტომ თხრილი აივსოს და დაიხუროს 3-4 დღის განმავლობაში. სასენაჟე მასის ჩადება თხრილში დამთავრებულად ითვლება, როცა სასენაჟე მასის გამკვრივებული ფენა 1 მატრით აიწევს თხრილის ზედაპირზე, კარგად დატკეპნილ, მოსწორებულ მასა ეფარება პოლიეთილების აფსკი, ზემოდამ კი ეყრება 5-7 სმ სისქის მიწის ფენა.
ასეთი მეთოდით მომზადებულ სენაჟს 55-60% ტენიანობა აქვს და ყოველი კგ 0.35-0.4 საკვებ ერთეულს და 45-50 გრამ მონელებად პროტეინს შეიცავს.
ი.ბოიარსკის მეთოდით სენაჟ-კონნცენტრატის დამზადება საშუალებას იძლევა ყოველ ჰექტარზე საკვები ერთეულების გამოსავლიანობა გაზარდოს 15-20%-ით მონელებადი პროტეინის 20-27%-ით.
მაღალხარისხოვანი წვნიანი საკვები გამოირჩევა მშრალი ნივთიერებებისა და ვიტამინების მაღალი შემცველობით, ამასთან ერთად იგი უნდა ხასიათდებოდეს კარგი საგემოვნო თვისებებით გამოყენების მთელ მანძილზე.
სხვადასხვა წვნიანი საკვები პროდუქტები ყველა ცხოველის მიერ არ გამოიყენება. მაგალითად – ყვითელი და წითელი ჯიშია სტაფილო კაროტინით არის მდიდარი და ისინი შეუცვლელი საკვებია მოზარდი (გოჭი, ხბო, ბატკანი, ფრინველი) ცხოველებისათვის.
ტურნეფსი, თალგამი, კომბოსტო დადებითად მოქმედებს სხვა საკვების მონელებაზე. აღნიშნული ჯგუფის საკვების ხანდაზმული ცხოელთა კვებისას რძისა და ხორცის პროდუქტები არასასიამოვნო (მდოგვის) სუნს იძენენ. ამ მოვლენის აცილების მიზნით საჭიროა მათი ნორმირებული და სხვა საკვებთან გეგმაზომიური შენაცვლებითი გამოყენება.
ქვემოთ მოგვყავს წვნიანი საკვებების ზოგიერთი კვებითი მაჩვენებლები, რასაც დიდი მნიშვნელობა ეძლევა მათი საკვებად გამოყენებისას (ცხრილი 1).
წვნიანი საკვბი პროდუქტების საკვები ღირებულება
ცხრილი 1
100 კგ საკვები შეიცავს
საკვების დასახელება საკვები ერთეული ე კგ მშრალი ნივთიერბანი მონელებადი პროტეინი 1 კგ მშრალ ნივთიერბაში
1 2 2
კარტოფილის ტუბერი 30.7 1.4
Kავლი 12.2 1.6
შაქრის ჭარხალი – ძირი 24.3 1.3
ფოჩი 15.8 1.9
სტაფილო ძირი 15.0 0.7
ფოჩი 17.2 2.1
თალგამი ღერო 13.0 0.9
ფოჩი 12.5 2.0
ტურნეფსი ღერო 9.5 0.9
ფოჩი 11.5 1.8
შაკვები გოგრა 10.2 0.4
საზამთრო 9.3 0.2
ყაბაყი 7.2 0.8
წვნიან საკვებთა შორის კაროტინის შემცველობით ყველაზე საუკეთესოა (1 კგ-ში 40-25 გრ) სტაფილო, განსაკუთრბით მისი ყვითელი და წითელი ჯიშები. სტაფილო ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კულტურაა ძირხვენთა შორის, რომელიც განსაკუთრებით ძვირფას საკვებს წარმოადგენს მოზარდი ფრინველებისა და ცხოველებისათვის.
საკვებში ჭარხალი და თალგამი ღირებულების მიხედვით ერთგვაროვანნი არიან. ყველაზე მცირე მშრალ ნივთიერებას ტურნეფსი შეიცავს. მშრალი ნივთიერება პროდუქტში რაც მეტია, მით უფრო ინახება, ამიტომ ტურნეფსი წვნიან პროდუქტთა შორის პირველ რიგშივე ინდა იქნეს გამოყენებული, რომ არ გაფუჭდეს. მიუხედავად ჭარხლის კარგი კვებითი თვისებებისა, არასწორად გამოყენების შემთხვევაში ადგილი აქვს ცხოველთა მოწამვლებს, როგორც ძირხვნით, ასევე ფოჩით კვების დროს.
ხშირია მოხარშული ჭარხლით ღორების მოწამვლა, ძირითად მიზეზად ძირხვენაში კალიუმის გვარჯილის შემცველობას ასახელებენ, სადაც ნორმალურ სითბოს პირობებში სპეციალური ბაქტერიების განვითარების საფუძველზე, ხდება ნიტრიტების დაგროვება, ძირხვებში ნიტრიტების რაოდენობა სწრაფად იცვლება.
ჭარხალში ნიტრიტების რაოდენობა 1.32-3.13% აღწევს. მოხარშული ან ჩათუთქული ჭარხალი დროულად გამოყენებული მოწამვლას არ იწვევს, ხოლო 4-5 საათის შემდეგ შხამიანია, შხამიანობის მაქსიმუმი დამზადებიდან 12 საათზე აღინიშნება.
ნიტრიტების ტოქსიური მოქმედება, სიხლის ჟანგვა-აღდგენითი პროცესების მოშლაში გამოიხატება, რის გამოც სისხლი კარგავს თავის ფუნქციას – ქსოვილის ერთი უჯრედიდან მეორეში ჟანგბადის გადატანის უნარს, რასაც თან სდევს ქსოვილის ჟანგბადით შიმშილი; რის კვალობაზედ ორგანიზმი ჟანგბადის უკმარისობის ნიადაგზე იღუპება.
პრაქტიკაში ფართოდ არის გავრცელებული ჭარხლის ფოჩით მოწამვლა, განსაკუთრებით მსხვილფეხა რქოსანი საქონლის, მეჭარხლეობის რაიონებში, სადაც ადგილი აქვს ფოჩის დიდი რაოდენობით დაგროვებას. მოწამვლის მიზეზი ფოჩში კალიუმის, გვარჯილის დიდი რაოდენობით შემცველობაა, რომელსაც მცენარე ნიადაგიდან ან აზოტოვანი სასუქების შეტანის შემდგომ იღებს. მჟაუნმჟავის მარილებს სისხლში არსებული კალიუმი გადაჰყავთ უხსნად მდგომარეობაში, რაც იწვევს ცხოელის სიკვდილს. ამ მოვლენის აცილებისათვის საჭიროა ფოჩის გამოყენების წინ ცხოველების ცარცით გამოკვება. ამასთანავე ულუფაში აუცილებელია შეტანილ იქნეს უხეში საკვები.
საკვები ჭარხალი
საკვები ჭარხალი საუკეთესო საკვებია ყველა სახის სასოფლო-სამეურნეო ცხოველისათვის.
საკვები ჭარხლის ძირი შეიცავს 12%-მდე მშრალ ნივთიერებას, რომელიც ძირითადად შაქრებისაგან შედგება, მასში ძალიან ცოტაა უჯრედანა (ნედლი ჭარხლის მასის 1%-ი). აქედან გამომდინარე ის ღორებისათვის საუკეთესო საკვებია. საკვები ჭარხლის 1კგ-ში 0.12 საკვები ერთეულის, 9 გრ მონელებადი პროტეინი, 0.33 გრ კალციუმი, ამდენივე ფოსფორი და 40 გრ შაქარი.
ძროხას, ცხვარს, ღორს ჭარხალი ეძლევა ნედლი სახით, დაჭრილი ან მთელი.
საკვები ჭარხალი ფურს შეიძლება დღიურად მიეცეს არა უმეტეს 35 კგ მასისა. დღიურად 40 კგ –ზე მეტი რაოდენობის გამოყენებისას რძეში იწვევს ცხიმიანობის შემცირებას და არასასიამოვნო გემოს.
ჩაორთქლილი ან მოხარშული ჭარხლის დიდხანს შენახვა იწვევს მასში ნიტრირების წარმოქმნას.
შაქრის ჭარხალი
შაქრის ჭარხალი მეტად საყურადღებო საკვებია. ის მოსავლიანობითაღემატება ყველა ძირხვენასა და საკვებ კულტურას. ერთ ჰექტარზე 300ც მოსავლიანობისას მიიღება 100 ცენტნერზე მეტი საკვები ერთეული. ე.ი. ჭარხალს შეუძლია მოგვცეს 3-ჯერ მეტი საკვები ერთეული, ვიდრე 3 ჰა ხორბლის მაღალმოსავლიან ფართობს.
შაქრის ჭარხალში 2.5%-ზე მეტი მშრალი ნივთიერებაა. 1 კგ შაქრის ჭარხლის ძირში 0.24 საკვები ერთეულია, 7 გრ მონილებითი პროტეინი, 0.5 გრ კალციუმი და 0.5 გრ ფოსფორი.
შაქრის ჭარხალი ყინვას უძლებს (-8-10 ჩ0 ყინვა) და კარგად ინახება.
თუ ძროხას დღიურად ეძლევა 20 კგ-ზე მეტი შაქრის წარხალი და ის ცუდად არის გარეცხილი, შეიძლება გამოიწვიოს კუჭ-ნაწლავის დაავადება. აქედან გამომდინარე ის ცხოველს უნდა მივცეთ 5-8 კგ-ის რაოდენობით და თანაბრად გავანაწილოთ კვების ყველა ჯერზე.
სტაფილო
სტაფილო დიეტური საკვებია, ის დიდი რაოდენობით შეიცავს კაროტინებს (A- ვიტამინს). სტაფილოში 12-14% მშრალი ნივთიერებაა, რომლის ნახევარი შაქრებზე მოდის. კაროტინის რაოდენობა 1 კგ სტაფილოში ჯიშის მიხედვით მერყეობს. ყვითელ სტაფილოში კაროტინები 40 მგ-ია. წითელში კი 250 გმ.
სტაფილოში 0.14 საკვები ერთეულია, 8 გრ მონელებადი პროტეინი, 0.9 გრ. კალციუმი, 0.6 გრ ფოსფორი და 35 გრ. შაქარი. იმ ძროხის რძეში, რომელიც სტაფილოთი იკვებებოდა, დიდი რაოდენობით შეიცავს კაროტინს და A-ვიტამინს, ასეთი რძიდან მიღებული კარაქი ყვითელი ფერისაა და სასიამოვნო გემო აქვს.
სტაფილო მალე ფუჭდება, ამიტომ მისი გახარჯვა მანამდე უნდა მოხერხდეს.
სტაფილო ცხოველს ეძლევა სუფთა სახით, გარეცხილი, მასზე არ უნდა იყოს მიწის ნაწილაკები.
სტაფილო ძროხებს არ უნდა მივცეთ უზმოზე, ის ეძლევა უხეშ საკვბთან ერთად.
ტურნეფსი
ტურნეფსი ერთ-ერთი საუკეთესო საკვებია ცხოველებისათვის. ამ კულტურის მოყვანა საქართველოში შეიძლება მაღალმთიან რაიონებში, იქ სადაც სხვა კულტურები არ მოყავთ. ტურნეფსი ზღვის დონიდან 1800-2000 მეტრის სიმაღლეზეც იძლევა მაღალ მოსავალს.
ტურნეფსი წყალს დიდი რაოდენობით შეიცავს, მასში 9% მშრალი ნივთიერებებია.
ტურნეფსში 0.1 საკვები ერთეულია, 6 გრ მონელებადი პროტეინი, 0.5 გრ კალიუმი და 0.4 გრ ფოსფორია.
ტურნეფს ოდნავ სპეციფიკური სუნი და მომწარო გამო აქვს. აქედან გამომდინარე მეწველ საქონელს ის ზომიერად უნდა მივცეთ, რომ არ შეიცვალოს რძის გემო და სუნი.
ძროხას ტურნეფსი უნდა მივცეთ წველის შემდეგ არა უმეტეს 20-25 კგ-ისა.
საკვები თალგამურა
სამხრეთ საქართველოს უმეტეს სოფლებში თალგამურას თესავენ და მათი გარკვეული რაოდენობა ცხოველეიბის საკვებადაც გამოიყენება.
ერთი კგ თალგამურა შეიცავს 0.13 საკვებ ერთეულს, 9 გრ მონელებად პროტეინს, 50 გრ შაქარს. თალგამურაში (განსაკუთრებით ყვითელში) დიდი რაოდენობითაა კაროტინი.
ცხოველს თალგამურა ეძლევა მოწველის შემდეგ. დაჭრილი 30 კგ-მდე. თალგამურად დიდი რაოდენობით მიცემამ შეიძლება რძეს მისცეს მომწარო სუნი და გემო.
თალგამურას მოყვანა საქართველოში თითქმის ყველგან შეიძლება.
თალგამურა შეიძლება გამოყენებული იქნეს კომბინირებული სილოსის დასამზადებლად.
ასეთი სახის სილოსის გამოყენება ზრდის რძის რაოდენობას და ხარისხს.
მიწავაშლა
მიწავაშლა ყუათიანობით უტოლდება კარტოფილს. ის კარგი საკვებია ღორებისათვის. ერთხელ დათესილი ის 10-15 წლის მანძილზე გამოიყენება საკვებად. მიწავაშლა ითესება ისეთ ნიადაგზე, რომელიც სხვა კულტურებისათვის არ გამოდგება.
მიწავაშლას ღერო და ფოთლებიც გამოიყენება. ის ამოღების წინ გათიბული კარგი სასილოსე ნედლეულია.
კარტოფილი
საკვებად იყენებენ იმ რაიონებში, სადაც სხვა წვნიანი საკვები კულტურები ნაკლებად გვარობენ. ძროხისა და ღორის მიერ კარტოფილი კარგად გამოიყენება ნედლეულის სახით. მისი ცილა მაღალი ბიოლოგიური შედგენილობისაა და შეიცავს შეუცვლელ ამინომჟავებს. კარტოფილი ჩათუთქული ან დასილოსებული საუკეთესო საკვებია ყველა ცოველისათვის და მათ შორის ფრინველებისათვის.
იქ, სადაც კარტოფილი ცოველების საკვებადაა გამოყენებული, ამოღებისთანავე ახარისხებენ. შესანახად მხოლოდ დაუზიანებელ ტუბერებს გამოყოფენ და ინახავენ სპეციალურ სანახებში, სადაც შენახვის ტენპერატურა 2ჩ0 არ უნდა აღემატებოდეს, წინააღმეგ შემთხვევაში ადგილი აქვს დიდი რაოდენობით ნიტრატების წარმოქმნას; ასეთი კარტოფილის საკვებად გამოყენებისას ცხოველები იწამლებიან და ხშირად კვდებიან.
კარტოფილით ცხოველების მოწამვლა მასში არსებული შხამიანი ნივთიერების სოლანინით არის გამოწვეული. ყველაზე მეტი ალკალოიდი კარტოფილის ნაყოფსა და კავლსშია. მომწიფებული კარტოფილი მცირე რაოდენობით (0.01%) შეიცავს სოლანინს. სოლანინის რაოდენობა მკვეთრად იცვლება გაღივებისა და აღმოცენების პროცესში მყოფ ტუბერებში, სადაც იგი 0.5-1%-მდე აღწევს. განსაკუთრბით ბევრია აღმონაცენში. მოწამვლის აცილების მიზნით ასეთი კარტოფილი მოხარშვის გამოყენებული არ უნდა იქნეს, ნახარში უნდა გადაიღვაროს.
ბაღჩეული კულტურები (გოგრა, ყაბაყი)
ბაღჩეული კულტურების ქიმიური შედგენილობით კვებითი ღირებულებით და დიეტური თვისებებით მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ცხოველთა კვებაში, ხოლო ბიოლოგიური საზრდობით (ვიტამინების შემცველობით) ჭარბობს კიდევაც ძირხვენებს.
ზოგიერთი ჯიშის გოგრაში დიდი რაოდენობითაა კაროტინები.
ბაღჩეული კულტურები ასევე მდიდარია, ადვილად მოსანელებელი ნახშირწყლებით – შაქრებით.
კარგი გემოვნების გამო ცხოველები ბაღჩეულ კულტურებს დიდი რაოდნობით ჭამენ, რაც მნიშვნელოვნად ზრდის ცხოველის პროდუქტიულობასა და წონამატს.
ბაღჩეული კულტურები ძირხვენებთან შედარებით მეტ მოსავალს იძლევიან და ამასთანავე ნიადაგის მიმართ ნაკლებ მომთხოვნი არიან. კარგ მოსავალს იძლევა გოგრის სიმინდთან შეთესვა. 1 ჰექტარზე შეიძლება მივიღოთ 30-40 ტონა გოგრა, სიმინდის მარცვლის და ჩალის გარკვეული მოსავალი.
საკვები გოგრა – კარგი წვნიანი საკვებია ცხოველებისათვის. 1 კგ გოგრა შეიცავს 0.1 საკვებ ერთეულს, 9 გრ მონელებად პროტეინს. გოგრის ყვითელი ჯიშები შეიცავს 30-80 მგ კაროტინს.
გოგრით კვება ამაღლებს ცხოველის პროდუქტიულობასა და ორგანიზმის რეზისტენტობას.
გოგრა მეწველ ფურს ეძლევა მსხვილად დაჭრილი 8-10 კგ ოდენობიოთ. დიდი რაოდენობით (12-15 კგ) უზმოზე მისი მიცემა რაც აძლევს მწკლარტე გემოს.
გოგრა კარგად სილოსდება. მათ იყენებენ კომბინირებული სილოსის დასამზადებლად.
საკვები ყაბაყი – კარგი წვნიანი საკვებია. 1 კგ შეიცავს 0.07 საკვებ ერთეულს და 6 გრ მონელებად პროტეინს. ყაბაყი მალე მწიფდება და მისი გამოყენება შედარებით ადრე იწყება ვიდრე სხვა ბაღჩეული კულტურებისა.
სილოსი და მისი დამზადება
საკვების შენახვის წესთა შორის ფართოდაა გავრცელებული დასილოსება, რაც საშუალებას იძლევა შედარებით სრულად იქნას გამოყენებული მწვანე მასის მოსავალი. საკვები ინახება რძემჟავას წარმოქმნის შედეგად, რომელსაც აქვს დამაკონსერვებელი თვისებები. იგი იქმნება რძემჟავა ბაქტერიების მიერ მცენარეული უჯრედის წვენის შაქრების დუღილის შედეგად. ამიტომაც ხარისხიანი სილოსის დასმზადებლად სასილოსე ნედლეული უნდა შეიცავდეს საკმაო რაოდენობის შაქრებს.
განვითარებული მეცხოველეობის ქვეყნებში პირუტყვის სილოსით კვება დასაშვებია წელიწადის ყველა პერიოდისათვის, ამით სრულყოფილად შეინარჩუნება პირუტყვის წველადობა და ცოცხალი მასის მატებაც.
საქართველოს ყოფილ კოლმეურნეობებსა და საბჭოთა მეურნეობებში სილოსის წარმოება მიმდინარობდა დიდ მოცულობიან სასილოსე ნაგებობებში და დამზადლი სილოსი წარმატებით გამოიყენებოდა ზამთრის პერიოდში, ზოგჯერ კი ზაფხულშიც.
ამჟამად, საოჯახო მეცხოველეობის ფერმების და ახალფეხადგმული ფერმერული მეურნეობებისათვის სილოსის დიდი რაოდენობით წარმოება რთული და ძნელად მისაღწევის, სასილოსე მწვანე მედლეულის წარმოების მნიშვნელოვანი შემცირების გამო/
მცოხნავი პირუტყის სილოსის აუცილებლობიდან გამომდინარე, გლეხური და ფერმერული მეურნეობებისათვის შემოთავაზებულია მცირე მასშტაბიანი სილოსის წარმოება პოლიეთილების სხვადასხვა ტომრებში; ასეთი ტექნოლოგიით მწვანე მასიდან მიიღება მაღალხარისხოვანი სილოსი, მინიმალური დანაკარგებით.
სასილოსე ნედლეულად გამოდგება შაქრის მინიმუმის მქონე, 60-85% ტენიანობის მქონე ყველა სახის დაქუცმაცებული მწვანე ბალახეული, რომელთა შორის ტრადიციულად სიმინდის მწვანე მასას ვანიჭებთ უპირატესობას მარცვლის რძისებრ-ცვილისებრ სიმწიფის ფაზაში.
გლეხურ და ფერმერულ მეურნეობებძი სილოსის ნაკლებობამ გამოიწვია ფერმერული პირუტყვის წველადობის მნიშვნელოვნად დაქვეითება და გარკვეულ წილად მომნელებელი სისტემის ფუნქციური გადაგვარება, სამომავლოდ სილოსის გარეშე ფერმერული ფურების კვებამ შეიძLება გამოიწვიოს გენეტიკური გადაგვარებაც. ამდენად სილოსის წსრმოება ზამთრის პერიოდისათვის და თუნდა მცირე ულუფებით პირუტყვის კვება აუცილებლობას წარმოადგენს.
პოლიეთილენის სასილოსე ტომრებში მწვანე მასის დასილოსება ხდება შემდეგი ტექნოლოგიით: სასილოსე ნედლეული მარცვლოვანთა, მარცვლოვან-პარკოსანთა ნარევი ბალახები, სიმინდი, მზესუმზირა, ბაღჩეული და სხვა. დაქუცმაცება უკეთესია წარიმართოს 1-5 სმ სიგრძეზე, რომელიც დაუყოვნებლივ უნდა ჩაიტკეპნოს პოლიეთილების ტომრებში, რომლთა შერჩევა უნდა მოხდეს მეურნეობის სიდიდის და სასილოსე მწვანე მასის რაოდენობის მიხედვით.
სასილოსე მასის ტომრებში ჩატკეპვნა უნდა განხორციელდეს ჰაერის მაქსიმალურ გამოდევნამდე. დაწნეხა მცირე მასშტაბით, პრიმიტიულად შესაძლოა განხორციელდეს ხელით, ფიზიკური ძალის გამოყენებით, აგრეთვე ნებისმიერი კონსპრუქცული წნეხის გამოყენებით.
ხელის და ელექტროწნეხი სრულყოფილად უზრუნველყოფს მწვანე მასის მრგვალი კონუსური ფორმით 30 კგ და მეტი წონის მასის დაწნეხვას.
მითითებული ბალახი ჩადების დროს იოლად დაიტკეპნება თუკი:
• ნედლეულის ტნიანობა 75%-ს აღწევს;
• მცენარეული მასა კარგადაა დაკუჭწული*
• მცენარე დრულადაა გათიბული, ღეროები გაუხეშებული არაა.
მიღებული მწვანე მასის პოკიეთილენის ტომრები თავსდება საცავში მჭიდრო ჰორიზონტალურად დალაგებით დასილოსების დამთავრებამდე. ასეთი მეთოდით სილოსის დამზადებას აქვს მარავალი უპირატესობა. მ.შ. ადვილდება კომბინირებული სილოსის წარმოება სხვადასხვა კულტურების გამოყენებით.
შესაძლოა სხვადასხვა დანამატების, მიკროელემებტების და სხვა საჭირო ნივთიერებების მ.შ. იოდიზირებული ქატოს მიმატება დასილოსების მომენტში. სილოსი ინახება უდანაკარგოდ, აქვს მაღალი ხარისხი, გამოყენებისას არ საჭიროებს სპეციალური ტექნიკას და ა.შ.
არასილოსებადი მწვანე ნედლეულის არსებობის შემთხვევაში ასეთივე ტექნოლოგიით შეიძLება განხორციელდეს მწვანე მასის ქიმიურად დაკონსერვება ქიმიური კონსერვანტების გამოყენებით. პოლიეთIლების სათვსოებში მოთავსებული მწვანე მასა 30 დღის განმავლობაში განიცდის სრულფასოვან დაწნილებას, რომელიც შემდეგ გამოიყენება პირუტყვის კვებაში. ტომრების დაცლის შემდეგ შესაძლოა მეორეჯერ მათი გამოყენება დასასილოსებლად.
მსხვილი მეურნეობისათვის და დიდი რაოდენობით სასილოსე მწვანე მასის არსებობის შემთხვევაში შესაძლოა დასილოსება მოხდეს მობილური საწნეხი დანადგარის გამოყენებით.
აღნიშნული ტექნოლოგიის უპირატესობა იმაშიც გამოიხატება, სხვა პერიოდში არსებული სასილოსე და ბაღჩეული კულტურების მწვანე მასა მცირე მასშტაბითაც არის შესაძლებელი გამოყენებული იქნეს სილოსის წარმოებისათვის.
არსებული სილოსის კვებითი ღირებულება (ყუათიანობა) გარკვეულად აღემატება სასილოსე ორმოებს, ტრანშეებსა და კოშკებში დამზადებული სილოსის კვებით ღირებულებას. ასევე მთლიანად გამორიცხავს მწვანე მასის სხვა სათავსოებში დასილოსებისას არსებულ 10-20% დანაკარგებს და ა. შ.
ცხრილი 2
კომბინირებულ სილოსის რეცეპტები
მსხვილი რქოსანი პირუტყვისათვის
# სილოსი კომპონენტის დასახელება კომპონენტის %-ული რაოდენობა 1 კგ საკვები შეიცავს
საკვები ერთეული მონელებადი პროტეინი (გ) კაროტინი (მგ) უჯრედანა (გ)
1 2 3 4 5 6 7
ღორისათვის
1. შაქრის ჭარხალი (ფოჩით) 60
2. პარკოსან კულტურათა მწვანე მასა (სამყურას აქვითი)
ბალახის ფქვილი 30
10 0.25 27 20 16
3. შაქრის ჭარხალი ფოჩით,
კარტოფილი უმი ან მოხარშული 40
30
4. პარკოსან კულტურათა მწვანე მასა (სამყურას აქვითი)
ბალახის ფქვილი 25
5 0.26 23 10 36
5. სტაფილო ფოჩით,
შაქრის ჭარხალი (ძირები)
სამყურის აქვითი,
ბალახის ფქვილი 20
50
20
10 0.25 21 26 46
6. შაქრის ჭარხალი ფოჩით,
სტაფილო წითელი ფოჩით, მარცვლოვან პარკოსნების (ბარდა, ფიგი) მწვანე მასა,
ბალახის ფქვილი 40
20
35
5 0.22 25 34 44
7. შაქრის ჭარხალი ფოჩით, მარცვლოვან პარკოსნების (ბარდა, ფიგი)
მწვანე მასა, ბალახის ფქვილი 25
5 0.26 23 14 37
8. შაქრის ჭარხალი ფოჩით,
კარტოფილი უმი ან მოხარშული, სიმინდის მწვანე მასა რძისებრ-ცვლილსებრ სიმწიფეში
მარცვლოვანთა და პარკოსანთა მარცვლეულის ანარჩენები 30
20
30
20 0.35 28 10 43
9. შაქრის ჭარხალი (ძირები),
გოგრა,
ბალახის ფქვილი 60
25
15 0.26 24 20 49
10. სიმინდის ტაროები რძისებრ-ცვლილსებრ სიმწიფეში,
გოგრა
პარკოსანა მწვანე მასა (სამყურა, იონჯა) 60
30
10
0.31 21 23 43
ფრინველისათვის
1. შიმინდის ტაროები რძისებრ-ცვლილსებრ სიმწიფეში
წითელი სტაფილო ფოჩით 70
30 0.35 22 25 37
2. შაქრის ჭარხალი ფოჩით
წითელი სტაფილო ფოჩით
ბალახის ფქვილი (სამყურის ან იონჯის) 60
30
10 0.25 22 33 41
3. წითელი სტაფილო (ძირები)
სამყურა აქვითი 20
20 0.19 30 50 60
4. Gოგრა
შამყურას ან იონჯის აქვითი 30
70 0.17 27 67 32
5 კარტოფილი მოხარშული
შამყურის აქვითი 60
40 0.26 21 28 20
6. შაქრის ჭარხალი ფოჩით
სიმინდის ტაროები რძისებრ-ცვლილსებრ სიმწიფეში,
პარკოსანი ბალახების ფქვილი 45
50
5 0.35 25 13 40
კომბინირებული სილოსის რეცეპტები ღორებისათვის
1 შიმინდის ტაროები ცვილისებრ სიმწიფეში აღებული 50%
2 შაქრის ჭარხალი 25%
3 Iონჯის ნორჩი ბალახი 25%
1 შაკვები გოგრა 60%
2 შაკვები ჭარხალი 15%
3 Iონჯის ბალახი 20%
4 Qერის ღერღილი 5%
1 შიმინდის ტაროები ცვილისებრ სიმწიფეში 50%
2 შაქრის ჭარხალი ფოჩით 40%
3 Iონჯის ბალახის ფქვილი 10%
1 Bარდის ღერღილი 18%
2 შიმინდის ღერღილი 23%
3 შაქრის ჭარხალი ფოჩით 30%
4 Iონჯის ბალახის ფქვილი 5%
5 შტაფილო 19%
ფრინველისათვის
1 შტაფილო ფოჩით 90%
2 Pარკოსანი ბალახის ფქვილი 10%
1 Pარკოსანი ბალახების მწვანე მასა 70%
2 შაკვები გოგრა 30%
1 Pარკოსანი ბალახების მწვანე მასა 80%
2 შტაფილო ფოჩით 20%
1 შიმინდის ტაროები ცვილისებრ სიმწიფეში 50%
2 შტაფილო ფოჩის გარეშე 30%
3 Iონჯის ბალახსი ფქვილი 20%
1 Pარკოსანი ბალახების მწვანე მასა 70%
2 Xილის გადამუშავების ნარჩენები 30%
ხარისხიანი რძე და კარგი წველა უშუალოდ უკავშირდება სილოსის ხარისხს
იმ სილოსის გამოყენება, რომელიც ტექნოლოგიის ყველა წესის დაცვით არ დაუმზადებით, ძალზე ურთულებს საქმეს რძის მწარმოებლებს.
ასეთ სილოსში ცხომოვან მჟავას ბაქტერიების არსებობა ფრიად საზიანოა მეყველეებისათვი. ეს ბაქტერიები უვნებლად გაივლია ძროხის საკვებ მომნელებელ ტრაქტში. შემდეგ ისისნ ნაკელში გროვდებიოან და ნაკელის ნამცეცებით კი ძროხის ცური შეიძლება დაისვაროს; ხოლო წველის დროს ეს მიკროორგანიზმები რძეშიც აღმოჩნდებიან. რძის ბევრი ქარხანა შესასყიდ ფასს ულებს იმ რძეს, რომელშიც ეს ბაქტერიებია აღმოჩენილი.
• უხარისხო სილოსის გამო შეიძLება რძეს უსიამოვნო გემო დაჰყვეს;
• ცუდად დამზადებული სილოსი უგემურიცაა. მას პირუტყვი უხალისოდ ჭამს და სილოსის დამზადებაზე დახარჯული სახსრები წარმოებისათვის სახარალოა;
• უხარისხო სილოსმა შეიძLება კუჭ-ნაწლავის დაავადებები გამოიწვიოს; ამით კი უარესდება პირუტყვის ჯანმრთელობა. ამ დროს ძროხები უფრო ადვილად განიცდიან სხვა ბაქტერიების ზემოქმედებას და ამიტომაც იზრდება ინფექციის გაჩენის საფრთხე.
შეცდომები, რომელთა გამო სილოსის მასა უხარისხო გამოდის.
1. ბალახი გვიან გათიბეს – დასილოსება გაძნელებულია იმის გამო, რომ მცენარის ღეროები გაუხეშებულია და მათში შაქრის შემცველობა შემცირებულია.
2. ბალახი დაბალზეა გათიბული – გაზრდილია მიწისა და ნაკელის შერევის საფრთხე. ამ დროს კი ცხიმოვანი მჟავას ბაქტერიები ვითარდება.
3. ნაკუწები დიდი ზომისაა – სიძნელეები შეიქმნება ჩადება-დაზეპვის დროს. რეკომენდებულია, რომ ნაკუწის სიგრძე 2 სმ იყოს.
4. ნედლეული მეტად გამომშრალია – ამიტომაც ძნელად ჩასაზეპია. ტრანშეაში დასილოსების დროს ოპტიმალური ტენიანობა დაახლოებით 60%–ა.
5. დასილოსებისას კონსერვანტების ნაკლებობა (ჭიანჭველის მჟავა, ძმრის მჟავა, პროპიონის მჟავა).
6. სილოსი ვცუდადაა დაზეპილი. მწვანე მასაში ბევრია ჰაერი ჩარჩენილი, ამიტომაც ალაგ-ალაგ ჩახურებულია და ობიც მოჰკიდებია.
7. სილოსს ცუდად დააფარეს – მასაში ჰაერის შეჭრილი და ამის გამო სილოსის ზედა ფენა გაფუჭებული, უვარგისია.
8. სილოსის საცავი არაჰერმეტულია – შეიძლება მასას ობი მოედოს.
9. სილოსის საცავი ადრე გააღეს – სასილოსე მასა ხურს. დასილოსების პროცესი ჯერ არ დამთავრებულა.
10. სილოსის ამოღების დროს საფარი დიდ ზედაპირს მოაცილეს – სილოსი ჰაერის დიდი რაოდენობით შემოსვლის გამო ხურდება.
11. სათობს ბევრი სარეველა მორევია – მასის სასილოსედ ჩადება გაძნელებულია.
12. სასილოსე მასის დამზადებისას მოთიბულმა მასამ ბევრი სითბო შტანთქა და შაქრის რაოდენობამ დაიკლო.
13. მცენარეული მასა ნოტიოა, ნედლდული ავდარში დამზადდა, ამის გამო იგი ხედმეტად ტენიანია.
სენსჟ-კონცენტრატის დამზადება
ჩვეულებრივ – შვრიას, ქერს და მის ნარევებს ადრეულად დათავთავების ფაზაში იღებენ და სასენაჟედ იყენებენ. ამ დროს საყუათო ნუვთუერევათა 20-30% იკარგება.
ი.ბოიარსკის მეთოდით იგივე ნათესები აიღება მარცვლის სანთლისებრ სიმწიფის ფაზაში, როცა მარცვლის ტენიანობა 40-50%-ს არ აღემატება. მასას იღებენ კომბაინების, სილოსის ასაღები მანქანებით, რომლებიც აღჭურვილი არიან საჭრელ კამერებში დანების სრული კომპლექტით. ჭრის სიგრძე 2-3 სმ-ია. დაჭრილი მასა იყრება მოპირკეთებულ თხრილები და იტკეპნება მძიმე წონის ტრაქტორებით. მთელი დღე-ღამის განმავლობაში საკვები გამკვრივებული ფენა დაახლოებით 1 მეტრამდე იზრდება იმ ანგარიშით, ტომ თხრილი აივსოს და დაიხუროს 3-4 დღის განმავლობაში. სასენაჟე მასის ჩადება თხრილში დამთავრებულად ითვლება, როცა სასენაჟე მასის გამკვრივებული ფენა 1 მატრით აიწევს თხრილის ზედაპირზე, კარგად დატკეპნილ, მოსწორებულ მასა ეფარება პოლიეთილების აფსკი, ზემოდამ კი ეყრება 5-7 სმ სისქის მიწის ფენა.
ასეთი მეთოდით მომზადებულ სენაჟს 55-60% ტენიანობა აქვს და ყოველი კგ 0.35-0.4 საკვებ ერთეულს და 45-50 გრამ მონელებად პროტეინს შეიცავს.
ი.ბოიარსკის მეთოდით სენაჟ-კონნცენტრატის დამზადება საშუალებას იძლევა ყოველ ჰექტარზე საკვები ერთეულების გამოსავლიანობა გაზარდოს 15-20%-ით მონელებადი პროტეინის 20-27%-ით.
●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●
ჩვენი სერვისები:
ტელეფონი - 577 235 400, სკაიპი
- medgeo.net, ელფოსტა - Caumednet@gmail.com.
შეგიძლიათ მიიღოთ ფასიანი
კონსულტაციები შემდეგ საკითხებზე:
- თქვენი რესურსების პირობებში ბიზნესის ყველაზე მომგებიანი მიმართულების არჩევა , ბიზნეს იდეების მოძიება და შეფასება;
- ინფორმაციების უწყვეტი მოძიება მოწოდება საგრანტო კონკურესების გამოცხადების შესახებ;
- საგრანტო განაცხადების შევსება, აპლიკაციების შევსება ნებისმიერ ენაზე;
- საგრანტო, ლიზინგის, შეღავათიანი და ჩვეულებრივი
კრედიტებისათვის ბიზნეს-გეგმების მომზადება, მათ შორის - ინოვაციური ბიზნეს
გეგმების მომზადება;
- მარკეტინგული კვლევების ჩატარება საქართველოსა და უცხოეთში;
- ინვესტორთა ძიების პროცესში საკონსულტაციო და საინფორმაციო თანხლება;
- საქონლის ,მომსახურებების, საინვესტიციო და სხვა კომერციული წინადადებებისა და შეთავაზებების მომზადება;
- დიდ მოქმედ საწარმოებსა და სასოფლო-სამეურნეო
კომპლექსებს ვთავაზობთ აუთსორსინგულ მომსახურებებს ფანდრაიზინგის სფეროში;
- სპეციალური სერვისები უცხოეთში მცხოვრებ
საქართველოს მოქალაქეებისა და მათ შთამომავალთათვის.
●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●
ბმები:
www:
Blogspot:
Google:
